Günümüzde yedi milyarı aşan dünya nüfusunun neredeyse yarısını kadınlar oluşturmaktadır. "Kadınlık” ve "kadın” öncelikle bir niteliktir. Kadınlar hem toplumsal hem de ekonomik yaşamın çok önemli bir parçasıdır. Kadınlar, her şeyden önce kendilerini anne ve eş olarak görmek üzere yetiştirilirler. Ayrıca kadınlar, aile ve toplumun yaşam koşullarının iyileştirilmesinde ve nüfusun yeniden üretiminde çok önemli roller üstlenmektedirler.
Kadının üreme deneyimleri ile ilgili olan doğurganlık yeteneği, nüfusun büyüklüğünü, artışını ve yapısını belirleyen, kadının statüsünü ve toplumun sağlık düzeyini etkileyen önemli bir kavramdır. Doğurganlık, bilinçli olarak düzenlenmediğinde hem anne hem de bebeğin sağlığını olumsuz etkileyecek riskli gebelikler ve istenmeyen gebelikler ortaya çıkmaktadır.
İstenmeyen gebelikler, aile planlamasının karşılanamayan gereksinimini ifade etmektedir. Aile planlaması, bir ülkenin geleceğine katkı sağlayacak en düşük maliyetli yatırımlardan biridir. Ekonomik kalkınma, anne ve çocuk sağlığı, eğitim ve kadınların güçlendirilmesini kapsayan bir dizi potansiyel fayda sunmaktadır.
Bu kitap içeriğinde, kadın, doğurganlık ve doğurganlığın düzenlemesinde en önemli hizmet olan aile planlaması yöntemlerinin güncel ve kapsamlı bilgilerine yer verilmiştir.
Bu kitap, hemşireler, ebeler, hekimler ve bununla birlikte hemşire, ebe ve hekim öğrenciler olmak üzere tüm sağlık çalışanlarına yardımcı olması için hazırlanmıştır. Ayrıca kitap, sağlık bilimleri bölümleri lisans ve lisans üstü müfredat programında kadın sağlığı ile ilgili dersleri de destekler nitelikte hazırlanmıştır.
Kitabın bu zengin içeriğinin ortaya çıkmasında özveriyle çalışan tüm yazarlarımıza ve Ema Tıp Yayınevi’ne teşekkürlerimizi sunar, sağlık bilimleri öğrencileri ve bu alanda çalışan ebe, hemşire, hekim olmak üzere tüm meslektaşlarımıza yararlı olmasını diler, saygılar sunarız.
Muğla, Ocak 2021
Dr. Sevgül DÖNMEZ
Prof. Dr. Nevin AKDOLUN BALKAYA
İÇİNDEKİLER
KADIN DOĞURGANLIĞINA GENEL BAKIŞ
BÖLÜM 1........................................................................................................................................3
Tarihi Süreçte Kadının Aile ve Toplumdaki Yeri ve Önemi.................................................3
İslamiyet Öncesi Dönemde Kadın...............................................................................................4
İslamiyet Döneminde Kadın.........................................................................................................4
Selçuklu Devleti’nde Kadın...........................................................................................................5
Osmanlı Devleti’nde Kadın...........................................................................................................5
Tanzimat ve Meşrutiyet Döneminde Kadın................................................................................6
Cumhuriyet Dönemi’nde Kadın...................................................................................................6
BÖLÜM 2......................................................................................................................................11
Doğurganlığını Etkileyen Faktörler........................................................................................11
Doğurganlıkla İlişkili Hız ve Oranlar-Tanımlar.......................................................................11
Türkiye’de ve Dünya’da Doğurganlık Oranları..........................................................................12
Doğurganlığı Etkileyen Faktörler...............................................................................................12
Doğurganlık ve Eğitim.................................................................................................................12
Doğurganlık ve Ekonomi............................................................................................................14
Doğurganlık ve Toplumsal Yapı, İnanç, Gelenekler.................................................................15
Doğurganlık ve Kadının Yaşı......................................................................................................16
Doğurganlık ve Nüfus Yapısı, Politikalar..................................................................................17
Doğurganlık, Yaşam Tarzı ve Sağlık Koşulları..........................................................................19
Doğurganlık ve Aile Planlaması Hakkında Bilinç Düzeyi ile Doğum Kontrol
Yöntemlerini Uygulama Durumu..............................................................................................21
Doğurganlık ve Adet Düzeni-Hormonal Denge-Over Rezervi-Sperm Kalitesi..................22
Doğurganlık ve Sağlık Hizmetlerine Erişim.............................................................................22
Doğurganlık ve Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE).................................................23
BÖLÜM 3......................................................................................................................................27
İstenmeyen Gebelikler ve Düşükler........................................................................................27
Düşük (Abortus)...........................................................................................................................27
Dünya’da İstenmeyen Gebelikler ve Düşükler..........................................................................28
Türkiye’de İstenmeyen Gebelikler ve Düşükler........................................................................37
İstenmeyen Gebelik ve Düşük Nedenleri..................................................................................39
İstenmeyen Gebeliğin Sonlandırılmasında Kullanılan Yöntemler........................................40
Tıbbi Abortus................................................................................................................................40
Cerrahi Abortus Yöntemleri.......................................................................................................42
Vakum Aspirasyonu................................................................................................................42
Dilatasyon ve Küretaj (Dilatation and Curettage) (D&C).................................................43
Dilatasyon ve Evokasyon (Boşaltma) (D&E).......................................................................43
İsteyerek Abortus Sonrasına Özgü Danışmanlık.....................................................................43
İstemli Düşüğün Yasal Boyutu....................................................................................................44
BÖLÜM 4......................................................................................................................................49
Karşılanamayan Aile Planlaması Gereksinimi.....................................................................49
Aile Planlaması Hizmetleri.........................................................................................................49
Karşılanamayan Aile Planlaması İhtiyacı ve Aile Planlaması Hizmetlerine Erişim............53
İstenmeyen Gebelikler.................................................................................................................55
İstenmeyen Gebeliklerin Nedenleri......................................................................................56
İstenmeyen Gebeliklerin Sonuçları.......................................................................................57
Adolesan Gebelikler.....................................................................................................................58
Adolesan Gebeliğe Neden Olan Faktörler............................................................................58
Adolesan Gebeliklerin Sonuçları...........................................................................................58
Adolesanlarda Kontraseptif Kullanımı.................................................................................60
Anne Ölümleri..............................................................................................................................61
Güvenli Annelik...........................................................................................................................62
Güvenli Cinsellik..........................................................................................................................63
Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE).............................................................................65
BÖLÜM 5......................................................................................................................................71
Fertilite Kontrolünün Yararları ve Kadın Doğurganlığında
Sağlık Personelinin Sorumlulukları........................................................................................71
Fertilite Kontrolü..........................................................................................................................71
Dünya’da ve Türkiye’de Fertilite Kontrolü.................................................................................72
Fertilite Kontrolünün Etkileri.....................................................................................................74
Anne Sağlığına Etkileri...........................................................................................................74
Çocuk Sağlığına Etkileri.........................................................................................................75
Topluma Etkileri......................................................................................................................76
Fertilite Kontrolünde Sağlık Personelinin Sorumlulukları.....................................................77
Fertilite Kontrolünde Riskli Gruplar.........................................................................................77
Fertilite Kontrolünde Danışmanlık............................................................................................78
Danışmanlık İlkeleri...............................................................................................................79
Danışmanlık Süreci.................................................................................................................80
Danışmanlık Türleri................................................................................................................83
Genel (Ön) Danışmanlık...................................................................................................83
Yönteme Özel Danışmanlık..............................................................................................83
İzlem Danışmanlığı............................................................................................................84
Başvuranın Değerlendirilmesi....................................................................................................85
Fertilite Kontrolünde Sağlık Personelinin Yasal Sorumlulukları...........................................89
BÖLÜM 6......................................................................................................................................97
Doğurganlık ve Cinsellik...........................................................................................................97
Kadın Cinsel Sağlığının Değerlendirilmesi...............................................................................98
Kadın Cinsel Sağlığının Değerlendirilmesinde Kullanılan Ölçekler................................98
Cinsel Sağlığın Değerlendirilmesinde Kullanılan Modeller..............................................99
BETTER Modeli...............................................................................................................100
ALARM Modeli................................................................................................................101
ALLOW Modeli................................................................................................................101
KAPLAN Modeli..............................................................................................................101
PLISSIT Modeli................................................................................................................102
Cinsel İşlev Bozuklukları ve Cinsel Danışmanlık.............................................................102
Cinsel İstek Bozukluğu ve Cinsel Danışmanlık............................................................103
Kadınlarda Uyarılma Bozukluğu ve Cinsel Danışmanlık...........................................105
Orgazm Bozukluğu ve Cinsel Danışmanlık..................................................................106
Ağrılı Cinsel İlişki ve Cinsel Danışmanlık....................................................................107
Menstrual Siklusun Kadın Cinselliği Üzerindeki Etkisi........................................................108
Gebelikte Cinsel Yaşam.............................................................................................................109
Gebelikte Cinsel Siklustaki Değişimler..............................................................................110
Cinsel İstek Fazındaki Değişiklikler..............................................................................110
Cinsel Uyarılma Fazındaki Değişiklikler......................................................................111
Orgazm Fazındaki Değişiklikler.....................................................................................111
Çözülme Fazındaki Değişiklikler...................................................................................111
Gebelikte Cinselliği Etkileyen Psikolojik Faktörler...........................................................111
Gebelikte Cinselliği Etkileyen Sosyokültürel Faktörler....................................................113
Gebelikte Cinsel İlişkinin Yasaklandığı Durumlar...........................................................113
Gebelikte Verilen Cinsel Danışmanlıkta Sağlık Personelinin Rolü................................113
Postpartum Dönemde Cinsel Yaşam.......................................................................................114
Emzirmenin Cinsel Yaşama Etkisi......................................................................................115
Postpartum Dönemde Görülen Ruhsal Sorunların Cinsel Yaşama Etkisi.....................116
Perineal Travma ve Epizyotominin Cinsel Yaşama Etkisi................................................116
Pelvik Taban Disfonksiyonunun Cinsel Yaşama Etkisi....................................................117
Postpartum Dönemde Cinsel Sağlığın Değerlendirilmesi...............................................118
Postpartum Dönemde Verilen Cinsel Danışmanlıkta Sağlık Personelinin Rolü..........119
BÖLÜM 7....................................................................................................................................129
Sosyal, Kültürel, Yasal, Dini Yönleriyle Doğurganlık ve Etik..........................................129
Küretaj ve Etik.............................................................................................................................129
Yardımcı Üreme Teknikleri (YÜT) ve Etik.............................................................................135
Dinlerin Yardımcı Üreme Tekniklerine Bakışı.......................................................................136
Preimplantasyon Genetik Tarama/Tanı ve Etik......................................................................137
Gamet Bankaları-Taşıyıcı Annelik ve Etik..............................................................................138
Bazı Ülkelerin YÜT ile İlgili Politika ve Yasaları....................................................................139
Klonlama ve Etik........................................................................................................................140
Kadın Sünneti (Genital Mutilasyon) ve Etik..........................................................................141
Kızlık Zarı Muayenesi ve Etik...................................................................................................142
Çocuk Gelinler-Adolesan Gebelikler ve Etik..........................................................................143
Sezaryen Doğum ve Etik...........................................................................................................145
Tüp Ligasyonu-Sterilizasyon ve Etik........................................................................................146
HIV-Doğurganlık-Emzirme ve Etik........................................................................................147
FERTİLİTE KONTROLÜ
BÖLÜM 8....................................................................................................................................153
Hormonal Kontraseptif Yöntemler.......................................................................................153
Kombine Hormonal Kontraseptifler........................................................................................154
Kombine Oral Kontraseptifler (KOK).....................................................................................155
Kombine Enjekte Edilen Kontraseptifler............................................................................163
Kombine Vajinal Halka (KVH)...........................................................................................167
Kombine Kontraseptif Bant.................................................................................................170
Sadece Progesteron İçeren Kontraseptifler.............................................................................173
Sadece Progesteron İçeren Haplar.......................................................................................174
Sadece Progesteron İçeren Enjeksiyonlar...........................................................................179
İmplant....................................................................................................................................185
Progesteron İçeren Vajinal Halka........................................................................................190
BÖLÜM 9....................................................................................................................................199
İntrauterin Araçlar (Rahim İçi Araç) (RİA)........................................................................199
RİA Çeşitleri ve Özellikleri.......................................................................................................201
Türkiye’de Kullanılan RİA’lar....................................................................................................201
Yeni RİA Çeşitleri.......................................................................................................................202
RİA’nın Etkinliği.........................................................................................................................203
RİA’nın Bırakılma Nedenleri.....................................................................................................204
RİA’nın Yararları.........................................................................................................................205
RİA Endikasyonları....................................................................................................................206
Bakırlı RİA...................................................................................................................................206
Levonorgestrel İçeren RİA (LNg-RİA)....................................................................................209
RİA’ya Yönelik Danışmanlık.....................................................................................................217
RİA’nın Yaygın Kullanımındaki Engeller.................................................................................232
RİA Danışmanlığında Sağlık Personelinin Rolleri.................................................................237
BÖLÜM 10..................................................................................................................................245
Perikoital Kontrasepsiyon ve Bariyer Yöntemler...............................................................245
Bariyer Yöntemler.......................................................................................................................248
Erkek Kondomu-Prezervatifi...............................................................................................248
Kadın Kondomu....................................................................................................................260
Vajinal Spermisitler...............................................................................................................272
Servikal Bariyer Yöntemler.......................................................................................................278
Diyafram.................................................................................................................................280
Servikal Başlık........................................................................................................................290
Vajinal Sünger........................................................................................................................294
Bariyer Yöntemlerde Danışmanlık...........................................................................................298
BÖLÜM 11..................................................................................................................................303
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon...............................................................................................303
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon..................................................................................................304
Kadın Sterilizasyonu (Tubal Ligasyon)...............................................................................305
Kadın Sterilizasyonunda Bakım..........................................................................................306
Erkek Sterilizasyonu (Vazektomi).......................................................................................306
Erkek Sterilizasyonunda Bakım...........................................................................................307
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyonun Komplikasyonları.............................................................308
Kadın Sterilizasyonu Komplikasyonları.............................................................................308
Erkek Sterilizasyonu Komplikasyonları..............................................................................308
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyona Karşı Tutumlar.....................................................................309
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon Kullanımını Etkileyen Faktörler..........................................310
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon ile İlgili Yasal Uygulamalar..................................................311
Gönüllü Cerrahi Sterilizasyonda Sağlık Personelinin Sorumluluğu...................................313
BÖLÜM 12..................................................................................................................................321
Doğal ve Geleneksel Aile Planlaması Yöntemleri...............................................................321
Doğal Aile Planlaması Yöntemleri...........................................................................................322
Bazal Vücut Isısı Yöntemi.....................................................................................................322
Servikal Mukus Takibi..........................................................................................................323
Servikal Palpasyon Yöntemi.................................................................................................323
Sempto-Termal Yöntem.......................................................................................................324
Takvim-Ritim Yöntemi.........................................................................................................324
Emzirme Yöntemiyle Gebelikten Korunma (Laktasyonel Amenore)............................325
Geleneksel Aile Planlaması Yöntemleri..............................................................................325
Geri Çekme (Koitus İnterruptus)........................................................................................325
Vajinal Lavaj-Vajinal Yıkama/Duş......................................................................................325
BÖLÜM 13..................................................................................................................................329
Acil ve Özel Durumlarda Korunma, Gelecekteki Aile Planlaması Yöntemleri...........329
Özel Durumlarda Korunma.....................................................................................................330
Postpartum Dönemde Kontrasepsiyon..............................................................................330
Postpartum Dönemde Kontrasepsiyon Danışmanlığı.................................................331
Postpartum Dönemde Kontrasepsiyon Seçenekleri....................................................333
Düşük Sonrası Kontrasepsiyon...........................................................................................333
Düşükte Kontrasepsiyon Danışmanlığı.........................................................................333
Düşük Sonrası Kullanılabilecek Yöntemler...................................................................338
Engelli Bireylerde Kontrasepsiyon......................................................................................341
Engelli Bireylerde Kontrasepsiyon Danışmanlığı........................................................341
Engelli Bireylerde Yöntem Seçimi..................................................................................342
Tıbbi Sorunlarda Kontrasepsiyon Yöntemleri...................................................................343
Acil Kontrasepsiyon...................................................................................................................347
Acil Kontrasepsiyona Özel Danışmanlık...........................................................................347
Acil Kontrasepsiyon Yöntemleri..........................................................................................348
Gelecekteki Korunma Yöntemleri (Kontrasepsiyonda Gelecek).........................................352
Kadınlara Özgü Yeni Kontrasepsiyon Yöntemleri............................................................353
Doğurganlık Çipi (Fertility Chip)..................................................................................353
Origami Kadın Prezervatifi.............................................................................................353
Dapivirin Vajinal Halka...................................................................................................354
Yeni Nesil Kontraseptif İmplantlar.................................................................................355
Doğurganlık Uygulamaları (Fertility Apps).................................................................355
Erkeklere Özgü Yeni Kontrasepsiyon Yöntemleri.............................................................355
Vasalgel..............................................................................................................................355
Gamendazol......................................................................................................................356
Temiz Çarçaflar Hapı (Clean Sheets Pill-Kuru Orgazm Hapı)...................................356
2021 Baskı / 378 Sayfa
